ไม่มีสัตว์หรือชีวะมีแต่ธรรม 2

ธรรมทั้งหมด คือ อรูปธรรมเหล่านี้ และรูปธรรม 66 ดังว่ามานี้
ครั้นประมวลแล้ว ก็มีธรรมอยู่ 2 อย่าง คือ นาม 1 รูป 1 ไม่มีสัตว์หรือ
ชีวะนอกไปจากธรรม 2 อย่างนั้น.

กำหนดปัจจัยของนาม - รูป

พระโยคาวจรครั้นกำหนดเบญจขันธ์ โดยเป็นนามรูป ดังว่ามานี้
เมื่อแสวงหาปัจจัยของนามรูปเหล่านั้น ก็เห็นปัจจัยอย่างนี้ คือ เพราะมีอวิชชา
เป็นปัจจัย เพราะมีตัณหาเป็นปัจจัย เพราะมีกรรมเป็นปัจจัย เพราะมีอาหาร
เป็นปัจจัย แล้วข้ามพ้นความสงสัยในกาลทั้ง 3 ได้คือ แม้ในอดีต นามรูปนี้
ก็เป็นไปแล้วด้วยปัจจัยเหล่านี้ แม้ในอนาคตก็จักเป็นไปด้วยปัจจัยเหล่านี้
แม้ในปัจจุบันก็เป็นไปอยู่ด้วยปัจจัยเหล่านี้เหมือนกัน (จากนั้น) ก็ปฏิบัติไป
ตามลำดับ (จนกระทั่ง) ได้บรรลุอรหัตผล. พึงทราบกัมมัฏฐานที่เป็นเหตุให้
บรรลุอรหัตผลด้วยอำนาจธาตุ 6 แม้โดยพิสดาร ดังว่ามานี้.

ผัสสายตนะ 6

บทว่า จกฺขุํ ผสฺสายตนํ ความว่า จักษุ ชื่อว่า อายตนะ เพราะ
หมายความว่า เป็นบ่อเกิด โดยอรรถว่าเป็นสมุฏฐานแห่งผัสสะ 7 ที่เกิด
พร้อมกับวิญญาณ 7 เหล่านี้ คือ จักขุวิญญาณ 2 สัมปฏิจฉันนวิญญาณ 2
สันตีรณวิญญาณ 3 เปรียบเหมือนทองคำเป็นต้นเป็นบ่อเกิดของทองคำเป็นต้น.
แม้ในบทว่า โสตํ ผสฺสายตนํ เป็นต้นก็มีนัย นี้แล.